|
"Het heeft zo moeten zijn", "het zal wel een hogere bedoeling hebben", "alles is precies goed zoals het is". Gevleugelde uitspraken in spirituele kringen. Vaak worden deze uitspraken gedaan in situaties of bij gebeurtenissen die op het eerste oog onbegrijpelijk, tragisch of zelfs wreed zijn. Ongelukken, ziektes, tegenslagen stellen ons gevoel voor rechtvaardigheid op de proef. Waarom overkomt mij dit, waarom moest dit gebeuren? Het idee dat achter alles wat ons overkomt een hogere orde zit, wier sturende hand het goede met ons voorheeft, is geruststellend. Maar klopt het wel? Het idee dat alles moet gaan zoals het gaat, is een deterministisch idee: het gaat ervan uit dat een hogere macht voorbeschikt wat er in ons aards leven gaat plaatsvinden. Die hogere macht kan God zijn, of je ziel c.q. hogere zelf. In ieder geval ligt de scheppingskracht dan niet bij jou, maar bij die hogere macht. Het idee dat wij, als aards mens, over een vrije wil beschikken, en daarmee vrije keuzes kunnen maken, staat dan onder zware druk. Er ontstaat zo een paradox: uitgaand van een spiritueel wereldbeeld, geloven de meeste mensen dat het juist heel belangrijk is zélf keuzes te maken en je verantwoordelijkheid als schepper van je eigen leven te omarmen. Tegelijk is er dan het dictum van "alles is goed zoals het is" of "everything is in divine order" zoals ik menig Engelstalige spirituele auteur hoor bezweren. Die blijde boodschap dat alles eigenlijk precies verloopt zoals het moet, wekt bij mij een mengeling van verbazing en irritatie op. Ten eerste is er massief lijden op aarde, dat lijkt me evident. Er is intens fysiek, emotioneel en geestelijk lijden waarover je dagelijks in de krant kunt lezen. Dus hoezo "alles is goed zoals het is"? Ten tweede is er dus die paradox dat vrije wil en voorbeschikking niet makkelijk samengaan. Iets waar je toch even bij stil moet staan als je dit te berde brengt. Ten derde gaat het verkondigen van de boodschap vaak gepaard met een meewarige Boeddha-glimlach, zo van: ja, meisje, jij begrijpt het nog niet, met je al-te-menselijke twijfels en stemmingen en emoties, maar ik weet dat daarachter een diepere bedoeling ligt die eens voor jou ontsluierd zal worden. Vaak bedoelen mensen dat goed hoor, maar toch.... Toen ik net hersteld was van een zware psychotische depressie (zie mijn boek "Nacht van de Ziel" voor een verslag) en ik intens worstelde met het behappen van die afgrijselijke ervaring, zei iemand vriendelijk tegen mij: "het is toch duidelijk dat je hier doorheen moest gaan, en dat het tot doel had dat je nu andere mensen kunt helpen met vergelijkbare ervaringen". Omdat ik naar adem zat te happen van verbazing kon ik niet direct reageren, maar later bedacht ik me dat hier eigenlijk drie suggesties werden gedaan: 1. de depressie was voorbeschikt en ik kon het niet tegenhouden, 2. het was voor mijn bestwil ook al voelde het gruwelijk en 3. het spirituele doel erachter was dat ik later anderen beter zou kunnen helpen. Dat laatste maakte mij meteen tot een soort martelares: eigenlijk had ik mijzelf geofferd en was door de hel gegaan om anderen te helpen. Tjonge. Wel even egostrelend om op zo'n voetstuk te worden gezet, maar volgens mij staat het toch wat wankel. Wat treffend is in alle drie de suggesties is dat er een grote kloof bestaat tussen mijn belevingswereld en de "eigenlijke" spirituele waarheid. Wat slecht voelde voor mij was "eigenlijk" goed, wat ik ten koste van alles had willen voorkomen was "eigenlijk" al voorbeschikt en wat ik ervoer als mijn persoonlijke gevoelens tijdens de depressie was "eigenlijk" iets wat ik voor anderen op me nam die ik later als leraar ging helpen. Wat ik op aards niveau nog ervoer aan ontzetting, kwaadheid en verdriet over wat er was gebeurd, was het gepruttel van mijn persoonlijkheid of ego, en stemde niet overeen met de goddelijke waarheid. Dit voorbeeld laat een algemene manier van denken zien, die je natuurlijk kunt toepassen op vele andere situaties. Het gaat dan steeds om gebeurtenissen die ogenschijnlijk verdrietig, tragisch of verschrikkelijk zijn en die door een spirituele redenering worden glad gestreken als iets wat "zo had moeten zijn". Wat kun je hiermee? Het idee dat alles voorbeschikt is en precies volgens de goddelijke wil verloopt, kun je strikt genomen (d.w.z. op logische gronden) niet weerleggen. Maar dit idee is dus wel in strijd met ons diepe gevoel dat we invloed kunnen uitoefenen op onze leven, dat we vrije wil en keuze hebben. De gedachte dat "alles goed is zoals het is" of "loopt zoals het lopen moet" druist in tegen onze alledaagse belevingswereld. Als een spirituele leerstelling erg op gespannen voet staat met onze alledaagse gevoelens, gaat er bij mij een belletje rinkelen. Volgens mij is echte spiritualiteit namelijk heel goed verenigbaar met onze normale gevoelens en emoties, onze "gut-feelings". Sterker nog, als mens sta je volgens mij via je gevoel in contact met de waarheid van je ziel. Meer dan je verstand, is je gevoel de poort tot je ziel. Als er een grote kloof bestaan tussen wat jij als goed en waar ervaart en wat een spirituele leer als goed en waar verkondigt, dan zou ik onverwijld voor het menselijke gevoel kiezen. Zo'n Boeddha-glimlach boezemt mij trouwens ook weinig vertrouwen in. Maar hoe zit het dan wel? Als het allemaal niet voorbeschikt is, als er niet noodzakelijk een hogere bedoeling achter alles zit, is het leven dan pure willekeur? Is er geen verklaring, geen diepere betekenis, geen allesomvattend doel? En als je dan toch in God gelooft, waarom staat God toe dat er zoveel pijn en lijden in de wereld is, wat is de zin daar dan van? Ik wil in dit stukje betogen dat er wel degelijk een logica en betekenis schuilt achter alles wat ons overkomt, maar dat het daarom niet noodzakelijk goed is wat er gebeurt. Alles heeft een reden, maar dat wil niet zeggen dat het had moeten gebeuren. Ik wil dus aangeven dat er een verschil is tussen het erkennen van een spirituele logica achter gebeurtenissen, en het geloven in voorbeschikking. Er zijn spirituele wetten werkzaam in het leven maar die zijn niet in strijd met de vrije wil. Om het even op het voorbeeld hierboven te betrekken: mijn depressie had duidelijk oorzaken in mijzelf. Er zaten angsten en negatieve overtuigingen in mij die ooit aan het licht moesten komen. Maar dat wil niet zeggen dat het precies moest lopen zoals het deed, of dat ik geen keuze had in wat mij overkwam. Ik herinner me nog goed dat ik verschillende signalen ontving, bijvoorbeeld in de vorm van lichamelijke klachten, die me erop wezen dat ik gestresst was en aan de rem moest trekken. Ik deed dat onvoldoende, en dat was niet voorbeschikt. Het was wel te verklaren: ik had angst om te falen, deed teveel mijn best, en dat kwam weer doordat ik bang was voor afwijzing. Ook al is het te verklaren waarom ik niet op tijd aan de rem trok, was het niettemin mijn keuze. Het feit alleen al dat ik me bewust was van die signalen, laat zien dat er ruimte was voor het gebruik van mijn vrije wil. Achteraf heb ik dus keuzes gemaakt die niet zo goed waren. Het heeft weinig zin om daar achteraf op te gaan hameren in de trant van "hoe kon ik zo stom, zwak, slecht zijn?!" Jezelf op die manier berispen leidt tot schuldgevoelens die - ik spreek uit ervaring - negatief en ondermijnend zijn. Oordelen heeft niet zoveel zin. Maar om dan te zeggen dat ik er niets aan had kunnen doen omdat "het zo had moeten lopen", is dan weer het andere uiterste. Dat is gewoon ontkenning. Ik had wel degelijk andere keuzes kunnen maken en de beste manier om daar achteraf op terug te kijken is met een blik van compassie en begrip. Mild zijn ten aanzien van minder handige keuzes die je in het verleden hebt gemaakt, is verstandiger dan jezelf de huid vol schelden. Door je mildheid erken je je eigen menselijkheid, en is het makkelijker lering te trekken uit wat er is gebeurd. Als je jezelf kunt vergeven, kun je de lessen van het verleden zien als zinvolle gebeurtenissen die je inzichten hebben gebracht waardoor je in de toekomst in staat bent betere keuzes te maken. Op die manier kunnen tragische gebeurtenissen zin en betekenis hebben, echter niet omdat ze op zich goed zijn, maar omdat jij bereid bent er waardevolle inzichten uit mee te nemen. Met andere woorden: of iets spiritueel betekenisvol is, wordt niet bepaald door de gebeurtenissen zelf maar door de manier waarop jij deze beleeft en interpreteert. Vrije wil en een zekere mate van voorbeschikking worden daarmee verenigbaar. Je zou je kunnen voorstellen dat je ziel voorafgaand aan je leven bepaalde dingen wilde uitwerken op aarde. Daarom koos je ziel voor bepaalde gebeurtenissen en uitdagingen, die min of meer vast in je levenspad zijn voorgeprogrammeerd. Bepaalde mensen die je ontmoet, bepaalde kansen of juist moeilijkheden op je pad kunnen inderdaad voor een deel vast liggen. De grote vraag is echter hoe jij daarop als mens reageert, en in welke mate jij zin en betekenis kunt ervaren in iets wat je overkomt. Dat ligt niet vast, en het is de bedoeling van de ziel dat je - uiteindelijk - liefdevol lering trekt uit keuzes die je maakt, waardoor je in de toekomst andere, meer positieve omstandigheden aantrekt. Het is vaak heel moeilijk om liefdevol te reageren op iets pijnlijks of onbegrijpelijks, daarom zeg ik "uiteindelijk". Meestal is het een hele worsteling om de vruchten van pijn en lijden werkelijk te herkennen en ontvangen. Verzet en wanhoop zijn begrijpelijk. Toch is dit mijns inzien de diepste uitnodiging van onze ziel: ook het duisterste in je leven en in jezelf te omarmen met begrip en warmte, niet omdat het "goed" is, maar omdat het de enige uitweg is, de enige weg naar het licht. Toen ik middenin de depressie zat, zag ik geen enkele zin of betekenis in wat ik onderging. Ook voor mijn naasten was het een hel. Ik werd uiteindelijk tegen mijn zin opgenomen op de psychiatrische afdeling van een ziekenhuis en daar begon ik te herstellen. Nadat ik herstelde, heb ik meegemaakt hoe is het wanneer diepe pijn en lijden vruchten afwerpen. Toen ik weer levenszin ging ervaren, diep van binnen voelde dat ik weer wilde leven, zag en ervoer ik wat een rijkdom er om me heen was. Mijn vriendschappen met mensen werden dieper en oprechter; ik was intens verrast te merken hoeveel mensen om me gaven en mij oprecht het beste toewensten. Toen ik weer thuis was, stond ik na boodschappen te hebben gedaan wel eens een paar minuten stil voor mijn huis omdat ik overweldigd werd door dankbaarheid. Dankbaarheid voor het feit dat er voor mij een plek was op aarde, waar ik samenwoonde met de twee mensen - mijn man en dochter - van wie ik het meeste hou. Het vanzelfsprekende werd voor mij weer een wonder, een prachtige ervaring. De totale ontreddering die een psychotische depressie met zich meebrengt heeft me blijvend nieuwe inzichten opgeleverd. Een paar jaar later ben ik er een boek over gaan schrijven, waardoor ik nog eens in de diepte kon voelen en verwerken wat er was gebeurd. Tot mijn vreugde ontvang ik nu geregeld brieven van mensen die zich herkennen in mijn verhaal en er kracht uit putten. Mijn nacht van de ziel heeft hierdoor betekenis gekregen. Geleidelijk aan verschijnt die afgrijselijke ervaring in een ander licht, een licht van betekenis en heelwording. Daarmee is echter niet gezegd dat het voorbeschikt was of "had moeten gebeuren". Is alles goed wat er is? Nee! Er is veel tragisch en diep verdrietig lijden op aarde. Wel geloof ik dat we negatieve situaties in ons leven aantrekken om onder ogen te zien wat er in ons leeft aan duisternis (angst, wantrouwen, woede). Deze situaties kunnen ten dele voorbeschikt zijn. Maar de bedoeling daarvan is dat we andere keuzes gaan maken zodat we die duisternis achter ons kunnen laten. Een tragische of pijnlijke gebeurtenis is niet intrinsiek waardevol en goed; dat wordt ze pas als je als mens de moed en helderheid van geest aan de dag legt om er betekenis in te vinden en er innerlijk door te transformeren. We hebben een keuze in hoe we reageren op "wat er is". In ons sluimert het vermogen om negativiteit en pijn te transformeren door onze innerlijke houding, en het daardoor op aarde een beetje lichter te maken, zowel voor onszelf als voor anderen. Dat is volgens mij de betekenis van spiritualiteit. De hogere orde, die we zo graag zoeken achter de zichtbare verschijnselen, ligt niet buiten ons. Het is er een die we zelf kunnen en moeten scheppen; daarin ligt onze opdracht als vrije kinderen van God. © Pamela Kribbe www.jeshua.net (Engelstalig)
|
||